ستون فقرات یکی از مهم ترین اعضای بدن است که نقش آن شکل و ساختار دادن به بدن است و آن را حمایت میکند.
ستون فقرات از 33 قطعه استخوان ساخته شده است. 24 استخوان متحرک در ستون فقرات وجود دارد که مهره نامیده میشوند. رباط‌ها و ماهیچه‌ها، این استخوان‌ها را به هم متصل نموده و ساختاری را شکل می‌دهند که ستون فقرات نامیده میشود. ستون فقرات را میتوان به سه بخش تقسیم کرد که از بالا به پایین عبارت اند از: مهرههای گردنی؛ مهرههای قفسه سینه‌ای و مهرههای کمری. تمامی اجزای ستون فقرات و مهره‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که از طناب نخاعی محافظت کنند. طناب نخاعی عضو بسیار حساسی است که از میان ساختارهای پیچیده از عضلات، رباط‌ها و استخوان‌ها در کمر عبور میکند و امکان ارتباط بین مغز و سایر اجزای بدن و انتقال پیام‌های حسی و حرکتی را ایجاد میکند. آناتومی ستون فقرات یک فرد بالغ در حالت عادی و طبیعی به نحوی بر روی لگن قرار گرفته است که کمترین میزان فشار بر روی لگن وارد شود و از طرف دیگر عضلات کمر برای صاف نگه داشتن ستون فقرات به کمترین نیروی ممکن نیاز داشته باشند.
مهره های گردنی
قوس گردنی یا سرویکال از ۷ مهره تشکیل شده است. این مهره ها را از بالا به پایین و از یک تا هفت بصورت C1-C7 نامگذاری میکنند
که بلافاصله بعد از جمجمه آغاز و در بالای مهرههای قفسه سینه‌ای تمام میشوند. ستون فقرات در بخش مهرههای گردنی همانند مهرههای کمری، دارای انحنایی مقعر هستند که به آن “انحنای لوردوز”گویند.
گستره‌ی حرکتی مهرههای گردنی بسیار بیشتر از سایر بخش‌های ستون فقرات است. برخلاف سایر بخش‌های ستون فقرات، در هر مهره از مهرههای گردنی روزنه‌ای مخصوصِ عبور شریان‌هایی که وظیفه‌ی خون رسانی به مغز را بر عهده دارند وجود دارد.
مهرههای قفسه سینه‌ای
ستون فقرات قفسه سینه‌ای شامل 12 مهره میباشد که بین مهرههای گردنی و مهرههای کمری قرار گرفته‌اند. ستون فقرات قفسه سینه‌ای دارای انحنائ محدب میباشد که به آن “انحنای کیفوتیک” می‌گویند.
گستره‌ی حرکتی مهرههای قفسه سینه‌ای در مقایسه با مهرههای کمری و گردنی محدودتر بوده و مجرای ستون فقرات نیز در این بخش به نسبت کوچکتر است؛ زیرا این مهره‌ها از پشت به دنده‌ها متصل بوده و دیسک‌های بین مهرهای نیز در این بخش از ستون فقرات نازک میباشند.
مهره های کمری
قوس پایینی ستون فقرات همان قسمت کمری یا لومبار است که به سمت جلو تحدب دارد و از ۵ مهره تشکیل شده است. این ناحیه وزن تنه را تحمل کرده و کمردرد بیشتر در این محل احساس میشود. مهره های کمری را از بالا به پایین و از یک تا پنج بصورت L1-L5 نامگذاری میکنند
مهره های کمری به طور طبیعی شامل 5 مهره میباشند اما گاهی اوقات افرادی با 6 مهره در این ناحیه متولد میشوند. بخش انتهایی ستون فقرات که بخش خاجی نامیده میشود (Sacrum)، متشکل از دسته‌ای اختصاصی از مهره‌ها است که ستون فقرات را به لگن متصل میکنند.
مهرههای کمری همانند مهرههای گردنی، دارای انحنایی مقعر هستند که به آن “انحنای لوردوز” گویند. اگر کل ستون فقرات را به شکل “S” تصور کنید، ناحیه‌ی کمری، انحنایِ پایین “S” خواهد بود. مهرههای این قسمت از سایر مهرههای ستون فقرات بزرگتر هستند و به همین دلیل، رشته‌های عصبی در این ناحیه از ستون فقرات، فضای بیشتری دارند. مجرای ستون فقرات نیز در بخش کمری نسبت به بخش‌های گردنی و قفسه سینه‌ای عریض‌تر است.
مشکلات و بیماریهای ستون فقرات
دکتر محمدرضا عزیزی متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات در بیان بیماریها و ناهنجاری های شایع ستون فقرات مهمترین این بیماریها را تشریح می کند:
کیفوزیس (قوز) : انحنای بیش از حد ستون فقرات به خارج که بیشتر در ناحیه توراسیک دیده میشود.
لوردوزیس (گودی) : انحنای بیش از حد ستون فقرات به داخل که بیشتر در ناحیه کمری دیده میشود.
اسکولیوزیس: انحراف ستون فقرات به طرفین
لیستزیس: جابجایی مهره ها به صورت لغزندگی و یا سرخوردگی آنها
در کنار ناهنجاری و دفورمیتی ها ، شکستگی های مهره و عوارض آنها از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.
کایفوزیس، که گاهی اوقات به نام گوژ پشتی ، قوز کمر ، کیفوز ، پشت گرد یا کمان پیرزن نیز نامیده می شود، وجود یک منحنی در پشت است که از حد معمول بیشتر است. اگر چه بیشتر، زنان سالخورده را تحت تاثیر قرار می دهد، اما می تواند در هر سنی اتفاق بیفتد. در مرحله خفیف، مشکلات کمی به وجود می آورد. با این حال، تاخیر در درمان، می تواند عوارض جدی ایجاد کند.
گودی کمر یا لوردوز به معنی افزایش تقعر ستون مهره کمری است. در لوردوز یا گودی کمر قوس ستون فقرات کمری به جلو بیشتر شده، شکم به جلو آمده و باسن به عقب میرود.
اسکولیوز یا کجی ستون فقرات به علت پوکی استخوان، تخریب دیسک یا شکستگی‌های فشاری ستون فقرات و … ایجاد میشود و از علائم آن میتوان به درد و لنگش اشاره نمود. برای درمان اسکولیوزیس یا انحراف ستون فقرات در بزرگسالان و کودکان میتوان از روش‌های فیزیوتراپی استفاده نمود.
مهره های ستون فقرات کمری به طور منظم روی هم قرار گرفته‌اند به طوری که لبه جلویی و لبه عقبی کل مهره ها در یک خط می باشد. اسپوندیلولیستزیس (لیزخوردن مهره ها) از کلمه ی لاتین گرفته شده است. اسپوندیلو یعنی مهره و لیستزیس یعنی لیز خوردن ، پس اسپوندیلولیستزیس یعنی لیز خوردگی مهره یا لغزندگی مهره. به عبارت دیگر در بیماری اسپوندیلولیستزیس یکی از مهره ها روی مهره پایینی لیز می‌خورد.
مهم ترین بیماریهای ستون فقرات
بیرون زدگی دیسک کمر و گردن
تنگی کانال نخاعی
سرخوردگی مهره
ضربه های ستون فقرات
بیماریهای روماتیسمی
عفونتهای ستون فقرات
بیرون زدگی دیسک کمر و گردن
بیرون زدگی دیسک اغلب در مهره های کمر یا گردن رخ می دهد، اما ممکن است در مهره های سینه ای نیز اتفاق بیفتد. بیرون زدگی دیسک در نقاط مختلف علایم درد متفاوتی ایجاد می کند.
شایع ترین علامت مربوط به بیرون زدگی دیسک در مهره های کمری، درد در پا (که به درد سیاتیک نیز معروف است) می باشد. حدود %۹۰ بیرون زدگی های دیسک در بین مهره های L5 _L4 و S1_ L5 رخ می دهد که موجب درد در عصب L5 یا عصب S1(سیاتیک) می شود.بیرون زدگی دیسک کمر زمانی رخ میدهد که دیسک بین مهره‌ها از جای خود خارج شود یا آن که از طریق لایه خارجی به سمت بیرون هدایت گردد. دیسک کمر می‌تواند به اعصاب ستون فقرات شما فشار وارد کند و باعث بروز درد در قسمت کمر و پاها، گردن و بازوها شود. معمولا تحلیل رفتگی قسمت بیرونی دیسک باعث فتق دیسک خواهد شد با این حال گاهی اوقات یک آسیب یا ضربه در ناحیه ستون فقرات باعث بیرون زدگی دیسک کمر میشود. از بیرون زدگی دیسک کمر تحت عنوان پارگی دیسک یا لغزش دیسک نیز یاد میشود. اکثر افراد در قسمت پایین کمر خود دچار فتق دیسک کمر میشوند و این وضعیت باعث بروز درد و بی حسی در پا و باسن خواهد شد. در برخی مواقع ممکن است فرد در ناحیه گردن دچار بیرون زدگی دیسک شود اما دیسک کمر در ناحیه فوقانی تا میانی کمر خیلی شایع نیست.
دکتر محمدرضا عزیزی متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات می گوید از شایعترین بیماری ستون فقرات بیرون زدگی دیسک کمر یا گردن است که با افزایش سن، فشارهای فیزیکی، سیگار و ضربه‌های ستون فقرات سبب خشکی و آسیب بافت دیسک و سپس بیرون زدگی آن میشوند.
تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی عارضه ای است که با کم بودن فضای کانال نخاعی مشخص شده و به دو صورت مادرزادی یا اکتسابی رخ می دهد.
کاهش فضایی که نخاع در آن قرار دادرد سبب وارد شدن فشار به نخاع و ریشه های عصبی در نزدیکی دیسک کمر و دیسک گردن شده که این وضعیت می تواند عوارضی همچون کمردرد و گردن درد را در پی داشته باشد.
این وضعیت حتی می تواند سایر اندام ها را درگیر کند بطوری که در مواردی دیده شده بیمار دچار تنگی کانال نخاعی از زانودرد شدید رنج می برد.
در موارد شدید تنگی کانال نخاعی حتی ممکن است اعصاب مثانه و روده نیز درگیر شده و عوارضی همچون بی اختیاری ادرار و مدفوع ایجاد شود.
علائم تنگی کانال نخاعی
کمردرد
درد سوزشی در انتهای کمر و اندام های تحتانی
درد و گرفتگی در پشت ساق پا
گزگز کردن اندام های فوقانی
ضعف و آتروفی عضلات ساق پا
اختلال در عملکرد حرکتی فرد (لنگیدن حین راه رفتن و عدم توانایی در حفظ تعادل در موارد شدید)
کاهش درد در زمان خم شدن به جلو مانند حالت نشستن
تشدید درد هنگام راه رفتن
احساس درد در ساق پا
بی حسی و ضعف پاها
بی‌حسی، ضعف و سوزن سوزن شدن دست ها
درد گردن یا شانه در صورت تنگی کانال نخاعی در ناحیه گردن
گزگز، بی حسی، خواب رفتگی انگشتان دست و پا
سرخوردگی مهره ها
سرخوردگی مهره‌ی کمر معمولاً بین آخرین مهره‌ی ستون فقرات (L5) و مهره‌ی خاجی (S1) و در اثر تغییر ساختار این ناحیه به علت نقص مادرزادی ایجاد میشود.
نوعی سرخوردگی مهره که معمولا تخریبی و عمدتاً بین چهارمین و پنجمین مهره‌ی کمری است و بیشتر در زنان مسن ایجاد میشود؛ به موجب سایش و فرسودگی دیسک‌ها و مفاصل بین مهرهای پشتی اتفاق می‌افتد. در این نوع سرخوردگی با توجه به تغییرات تخریبی دیسک‌ها و مفاصل، بیماران اغلب با نشانه‌هایی از تحریک و بهم‌فشردگی ریشه‌های عصبی به دلیل تنگی مجرای نخاعی مشاهده میشوند.
سرخوردگی مهره‌ی کمر، به علت آرتروز کمر نیز ایجاد میشود. هر دو عارضه‌ی جابه جایی مهره کمر و آرتروز کمر ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشند و یا از طریق آسیبی ایجاد شوند. از دیگر عوامل این عارضه بر اثر ضعف و یا فشار ناشی از شکستگی مکرر ناشی از حرکات فوق کششی کمر (به عنوان مثال در ژیمناستیک و فوتبال) و شکستگی‌های تروماتیک هستند. شایعترین علت بروز این مشکل در بزرگسالان آرتروز دژنراتیو است.
ضربه های ستون فقرات
دکتر محمدرضا عزیزی متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات در خصوص ضربه ها و ترو ماهای ستون فقرات میگوید:
اگر ستون فقرات آسیب ضربه ای ببیند معمولاً در ناحیه آسیب دیده احساس درد وجود دارد. ناحیه بالای قسمت آسیب دیده به خصوص در صورت وجود شکستگی ممکن است به لمس حساس باشد. اگر نخاع آسیب دیده باشد، اعصاب در محل و زیر محل آسیب دیده دچار اختلال عملکردی میشوند. این اختلال موجب از بین رفتن کنترل عضلات و حس لامسه میشود. هرچند در کودکان ممکن است آسیب نخاعی موجب از کار افتادگی موقت و کوتاه مدت اعصاب گردد. کودک آسیب‌دیده ممکن است دردی شبیه به رعد و برق در بازوها یا پاها احساس کند.
محل آسیب نخاعی، نوع و میزان عملکرد از بین رفته در بازوها و پاها را مشخص میکند. به عنوان مثال اگر نخاع از ناحیه گردن آسیب ببیند ممکن است حرکت و احساس در بازوها و پاها از دست برود. همچنین آسیب‌دیدگی در قسمت پایینی نخاع ممکن است تنها منجر به بروز اختلال در عملکرد پاها شود. ممکن است بدون در نظر گرفتن محل آسیب نخاعی توانایی ادرار کردن یا دفع مدفوع و عملکرد جنسی در فرد از بین برود.
در زمان آسیب نخاعی از دست دادن قدرت یا حس عضله بسته به شدت آسیب ممکن است موقتی یا دائمی، جزئی یا کلی باشد. صدمه‌ای که باعث قطع نخاع یا از بین رفتن مسیرهای عصبی در نخاع میشود منجر به فلج دائمی میشود. صدمه مختصری که به نخاع آسیب می‌رساند ممکن است ضعفی موقتی ایجاد کند. این ضعف ممکن است روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد. گاهی اوقات تورم، علائمی را ایجاد میکند که آسیب‌دیدگی را شدیدتر از آنچه که هست نشان میدهد. در این مواقع علائم معمولاً با از بین رفتن تورم کاهش می‌یابند.
از دست دادن جزئی کنترل عضلات منجر به بروز ضعف عضلانی میشود. فلج معمولاً به از دست دادن کامل کنترل عضلات اشاره دارد. در زمان فلجی عضلات غالباً شل میشوند و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند. در این حالت رفلکس‌های عضلانی که پزشکان با استفاده از چکش رفلکس بررسی میکنند ضعیف هستند یا وجود ندارند. اما در زمان آسیب‌دیدگی نخاع ممکن است فلجی طی هفته‌های بعد به اسپاسم عضلانی طولانی مدت و غیر ارادی (که فلج اسپاستیک گفته میشود) تبدیل گردد. در این حالت رفلکس‌های عضلانی از حد طبیعی قوی‌تر هستند.
بیماریهای روماتیسمی
بیماری روماتیسمی در افراد با هر سن، جنسیت و نژاد بروز می کند. برخی از عوامل موثر درایجاد بیماری روماتیسمی شامل موارد زیر است:
• ژنتیک
• فاکتورهای محیطی
• جنسیت
• سن
برخی از انواع روماتیسم های مفصلی میتوانند ستون فقرات را هم درگیر کنند و درد ناشی از آنها با درد دیسک و تنگی کانال و … اشتباه شود. سابقه بیماری روماتیسمی در خانواده و تشدید درد با استراحت مهمترین ویژگیهای کمک کننده در تشخیص این بیماریهاست.
عفونتهای ستون فقرات
دکتر محمدرضا عزیزی متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات در بیان بیماریهای عفونی ستون فقرات میگوید؛
عفونت دیسک کمر یا diskitis، التهابی است که بین دیسک مهرهای ستون فقرات اتفاق می افتد.
تورم در این فضا می تواند فشار بر روی دیسک را زیاد کند و منجر به درد شود. عفونت دیسک کمر نسبتا غیر معمول است و اکثرا نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد. این عفونت می تواند به استخوان و مغز استخوان نیز سرایت کند.عفونت دیسک کمر یکی از انواع مختلفی التهاب ستون فقرات است. بافت های اطراف ستون فقرات مفاصل و مهره ها نیز می توانند در این حالت تحریک و ملتهب شوند.
